24 Ocak’ta meydana gelen 6.8’lik depremde Elazığ’da 37, Malatya’da dört olmak üzere 41 kişi hayatını kaybederken, 20 binden fazla konut ise ağır hasar gördü. Deprem sonrasında Fırat Üniversitesi öğretim üyeleri tarafından detaylı bir rapor hazırlandı. Elazığ’ın Deprem Raporu’un dikkat çeken satır başları şöyle:

ÇİMENTO MİKTARI AZ, AGREGA YOK

2000 yılı öncesinde yapılan ağır hasarlı ve göçen binaların beton basınç dayanımı 7 ile 10 MPa arasında değişiyor. Fırat Üniversitesi Mühendislik Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü Yapı Malzemeleri Laboratuvar arşivi ile bu sonuçlar karşılaştırıldığında test sonuçlarının şaşırtıcı olmadığı görülmektedir. Beton kalitesindeki bu düşüklüğün ana sebepleri, çimento miktarının az olması, agreganın (kum-çakıl karışımı) uygun olmaması, betonun yerleştirilme problemleri ve bakımı ile ilgili eksikliklerdir. Aslında bu dört temel problemin ana sebebinin ‘denetim yokluğu’ veya ‘denetim eksikliği’ olarak ifade edilmesi doğru olacaktır.

Ağır hasar gören binalarda hasarlar, tasarım amacına aksi şekilde, kirişler yerine kolonlarda meydana gelmiştir. Kolonlarda meydana gelen hasar yoğunluğunda güçlü kolon zayıf kiriş koşulunun sağlanmamasına ek olarak yapısal düzensizlikler önemli rol üstlenmiştir.

GİRİŞ KATLAR TİCARETHANE OLUNCA

Bina yüksekliğince kütle ve rijitlik düzensizliğine neden olan ve cephe akslarında süreksizlik oluşturan kapalı çıkmaların yapımlarının deprem riski yüksek olan bölgelerde sınırlandırılması uygun olacaktır. Ana caddeye cephesi olan çok katlı betonarme konut binalarının giriş katlarının ticarethane olarak kullanılması nedeniyle oluşan yumuşak kat/zayıf kat düzensizliği de hasarı artırıcı yönde etki göstermiştir.

DEPREM PERDESİ KULLANILMADIĞI İÇİN

Ticari kullanılabilirliği artırmak amacıyla giriş katların, konut olarak kullanılan üst katlara oranla kat yüksekliğinin fazla olması ve giriş katlardaki dolgu duvarların büyük oranda kaldırılması nedeniyle giriş katlarda büyük ötelenmeler meydana gelmiştir. Ötelenmeleri azaltacak deprem perdelerinin kullanılmaması ve kolonların sünek tasarlanmaması sonucu il merkezi için tasarım depreminin yarısı denebilecek büyüklükteki bir depremde ağır hasarlar meydana gelmiştir.

DOLGU DUVARLARDA DEPREM RİSKİ DEĞİL MİMARİ DİKKATE ALINMIŞ

Yumuşak kat/zayıf kat düzensizliği olan binaların büyük bir bölümünde hasar zemin katta yoğunlaşmış, üst katlarda sadece dolgu duvarlarda minimum düzeyde hasar oluşmuştur. Bina plan geometrisinin dikdörtgen olmaması, düşey taşıyıcıların plan yerleştirilmelerinde ve dolgu duvarların düzenlenmesinde depremden ziyade mimari kullanılabilirliğinin dikkate alınmasından kaynaklı burulma düzensizlikleri, hasar oluşumunda etkili olan diğer bir düzensizlik olarak saha çalışmalarından belirlenmiştir.

YAP DENETİMİYLE İNŞA EDİLEN BİNALAR HASAR GÖRMEDİ

Türkiye genelinde yapı denetimi 2011 yılında aktif hale gelmeden önce neredeyse yapı denetim kanunu ile aynı şekilde Elazığ Belediyesi 2005 yılından itibaren merkez mahallelerde inşa edilen binalarda yapı denetimini uygulamıştır. Merkez mahallelerde yapı denetimi ile inşa edilmiş binaların birkaç tanesi hariç depremi güvenle atlatmışlardır. Binaların depremi güven içerisinde atlatmalarının en önemli sebeplerinden birinin bu binaların tamamında zorunlu olarak uygulatılan deprem perdelerinin olduğu düşünülmektedir.

YIĞMA BİNALARDAKİ HASARLARIN SEBEBİ

Yığma binalarda görülen hasarın başlıca nedenleri dayanımı düşük duvar malzemesi, harç kullanılması, döşeme-duvar bağlantılarının ve duvar köşe bağlantılarının uygun yapılmaması ve çoğu yığma binanın ekonomik ömrünü büyük oranda doldurması.